पाणी टंचाई

            उन्हाळा संपून जुलै महिना आला  तरीही विदर्भात वरून उन्हाचा प्रकोप होतोय तर दुसरीकडे पाणी टंचाईन जनता त्रस्त झालीय  साऱ्यांचाच जीव उन्हान त्रासलाय  विदर्भातले उन्हाळ्याचे शेवटचे दिवस नवतपाचे असतात म्हणजे ह्या नउ दिवसात पारा शेवटचे टोक गाठतो चंद्रपूर ,नागपूर इथे तो ४७.५ सेल्सिअस च्याही वर जातो आणि त्या खालोखाल इतर शहरातही पारा ४५ अंशाच्याही वर जातो ह्या वर्षी ६ जून हा दिवस सर्वात जास्त उष्ण तापमानाचा दिवस म्हणून नोंद झालीय तर २००७ साली तापमान ४८. सेल्सिअस वर गेल होत नवतपाचे नउ दिवस संपल्या नंतरही विदर्भात  उन्हाचा तडाखा होताच  त्यातून पावसाच आगमनही लांबलय  म्हणूनच लोक आतुरतेन पावसाची वाट पहाताहेत शेवटचे नवतपाचे दिवस आणि उन्हाळ्याचे एकदोन महिने सोडले तर ह्या वर्षीचा उन्हाळा त्या मानाने सुसह्य होता कारण पावसान ह्या वर्षी अधून मधून हजेरी लावली होती हिवाळा संपता,संपता तर गारपिटीन कहर केला शेतकऱ्यांची हातातोंडाशी आलेली पिकं नष्ट झाली पण ह्याच गारपीटीन पाणी पातळी वाढली नंतर जरास जास्त उन तापल कि पावसान थोडाफार शिडकावा करत वातावरणात गारवा आणला म्हणूनच पहिल्या पावसाचा नेहमीचा नवखा आनंद ह्या वेळेस जरा कमीच जाणवेल अस वाटत असताना पावसान चांगलीच दडी मारलीय  एव्हाना जून महिना संपून  जुलै महिना सुरु झालाय आणि यवतमाळ येथे पावसान जूनमध्ये फक्त दोनतीनदा हजेरी लावलीय अशीच परिस्थिती इतरत्रही आहे त्या मुळे पाऊस आला नाहीतर नागरिकांना भीषण पाणी टंचाईला तोंड द्यावे लागण्याची शक्यता नाकारता येत नाही एव्हाना ऑगस्टचा  पहिला आठवडा संपत आला तरीही यवतमाळ मध्ये पाणी टंचाई सुरु आहे पाणी तीन दिवसांनी सोडण्यात येतेय त्याचे कारण धरण ४५%भरले असल्याचे पाणी पुरवठा अधिकाऱ्यांकडून सांगण्यात आले विशेष म्हणजे पाऊस रोजच थोडयाफार प्रमाणात पडत आहे लोक आता पाणी टंचाईन त्रासलेत 

             मागच्या वर्षी भीषण दुष्काळान नदी,नाले कोरडे पडले जमिनीच्या खालच पाणी आटलं शेतातली फळ,पिक पाण्याविना करपली गुर,ढोर पाण्याविना मृत्युमुखी पडली ,पाणी टंचाईन जनता हैराण झाली काही ठिकाणी आठ ,पंधरा दिवसातून तर काही ठिकाणी तीनचार दिवसातून पाणी सोडल गेल काही ठीकाणची पाण्याची भीषण दाहकता टी.वी.चानल्स वरून पाहताना मने हेलावली लोक मिळेल तिथल गढूळ डबक्यातल घाण पाणी तेही फक्त एक तांब्या बुडेल इतक घेत होते तर काही बायका रेल्वे थांबताच रेल्वेच्या डब्यातल पाणी घागरीन भरत होते पण नंतर पावसान कृपा केली अन तो धो,धो बरसला इतका कि,नदी नाले दुधडी भरून वाहू लागले धरणे भरली .लोक आनंदित झाले आता शेती छान पिकेल पाण्याचा प्रश्नही मिटेल अस वाटत असतानाच अतिवृष्टी झाली नदयांना पूर आला धरणांनी धोक्याची पातळी ओलांडली पूराच पाणी गावात शिरलं नदीकाठची माणस,दुकान घर,गाडी ,सार पूरान गिळंकृत केल त्यातून थोडफार सावरता,सावरता विदर्भात दोन तीनदा पूर आला धरणाची दार उघडावी लागल्यान गावात पुन्हा पाणी शिरल आधी कोरडा दुष्काळ मग ओला दुष्काळ ह्याला तोंड देत पुन्हा शेती बहरली ,पाणी साठा वाढला पण मध्यंतरी पुन्हा गारपिटीन हाहा:कार माजवला आणि धरणात पाणी साठा भरपूर असतानाही योग्य नियोजना अभावी पाणी टंचाई निर्माण झाली दरम्यान सिंचन घोटाळा उघड झाला राजीनामा नाटय रंगल आणि आता निवडणूक पार पडून नवीन सरकार सत्तेत आलय मोदींनी पाणी स्वच्छतेला प्राधान्य दिलय ,कामही सुरु झालय आता तरी पाणी टंचाई संपेल का ? नियमित पाणीपुरवठा होईल का ? जनतेला पडणारे हे प्रश्न !

                       पूर्वी मुंबईतल्या चाळ संस्कृतीतली पाणी टंचाई सिनेमातून प्रतिबिंबित व्हायची आता सगळीकडेच पाणी टंचाईचा प्रश्न उदभवलाय काही ठिकाणी आठ दिवसातून काही ठिकाणी पंधरा दिवसातून पाणी सोडल्या जातय अस अकोला,लातूर,सोलापूर आणि इतर शहरी लोकांनी सांगितलं पूर्वी सोलापुरात सकाळ संध्याकाळ पूर्ण दाबान व्यवस्थित पाणी पुरवठा व्हायचा रंगपंचमी,ग्रहणात,ग्रहण संपल्यावर पाणी सोडल्या जायचं पण आता लोक पाणी टंचाईचा सामना करताहेत अकोल्यात  बायका आठ दिवसाच पाणी साठवून ठेवतात त्या ऐवजी दररोज पाणी सोडा अस त्याचं म्हणण आहे कारण अस जास्त दिवस साठवलेलं  पाणी आरोग्याला अहितकारक असत यंदा यवतमाळातही पाणी प्रश्न चांगलाच पेटला इथे वर्षभर एकदिवसा आड पाणी येत कधी तीनचार दिवसातून कमी दाबाने तर कधी केव्हाही अनियमित वेळी पाणी सोडल्या गेल्यान बायकांनी संतप्त मोर्चा काढून " आता अधिकारयांनाच पाणी पाजू " असा इशारा दिला तेव्हा जिल्हाधिकारी आणि संबंधित पाणीपुरवठा अधिकाऱ्यांनी तातडीन बैठक घेवून पाणी पुरवठा सुरळीत  करण्यासाठी पावले उचलली अनियमित पाणी पुरवठयाच कारण कधी भारनियमन ,कधी फुटलेली जलवाहिनी ,खराब झालेले व्हाल्व आणि वाढत्या लोकसंखेच्या तुलनेत कमी पडणारया पाण्याच्या टाक्या अस देण्यात येत पावसाळ्यापूर्वी ह्या अडचणींच निवारण होण आवश्यक आहे कारण यवतमाळ येथे बाहेर धो धो पाऊस कोसळत असताना आणि धरणाचे दरवाजे उघडले असताना घरात मात्र नळाला पाणी नाही आणि आल तर थेंब,थेंब अशी परिस्थिती कित्येकदा होती फार पूर्वी यवतमाळात दुष्काळ होता पण वसंतराव नाईकांनी हरित क्रांती केली आणि पाणीप्रश्न सुटला खरोखरच २५-३० वर्षापूर्वी इथे पाण्याचा सुकाळ होता दररोज खूप फोर्सने पाणी यायचं ते वरपर्यंत चढायच टिल्लू पंप तर तेव्हा नव्हतेच आता लोकसंख्या वाढलीय ,दोनतीनदा दुष्काळही पडला,तेव्हा जिल्ह्यात अनेक धरण बांधल्या गेली यवतमाळ शहराला निळोना धरणाचे पाणी पुरवल्या जाते बेम्बळा प्रकल्प नुसताच गाजतोय दिग्रस मध्ये अरुणावती धरण होण्याआधी घरापुढे खडडा करून त्यात उतरून पाणी भराव लागे कारण पाणी खूप कमी दाबान येई पण अजूनही पाणी टंचाई असतेच घावंडा नदीला पूर येउन पाणी गावात शिरत  विशेष म्हणजे धरणग्रस्तांना अजूनही  योग्य मोबदला न मिळाल्यान संघर्ष करत ते न्यायालयात  गेलेत .
                        पाणी टंचाईची समस्या आता जागतिक झालीय ग़्लोबल वार्मिंग ,वाढती लोकसंख्या आणि जमिनीखालची आटत चाललेली पाणी पातळी ही कारण वैज्ञानिक सांगताहेत वाढलेल्या उष्णतेन  हिमालयातील बर्फ वितळू लागलाय आणि समुद्रातल पाणी बाष्फीभवना मुळे आटतय जाणकारांच्या मते तर तिसर युद्ध झाल तर ते पाण्यासाठी होईल म्हणूनच ह्या प्रश्नाकडे गांभीर्यान पाहिल जातय.

                  पाणी टंचाई वर उपाय म्हणून "Rain Water Harvesting" हि संकल्पना राबवल्या जातेय छतावरच पाणी पावसाळ्यात पाईप द्वारे जमिनीखाली टाकीत साठवून पंपाद्वारे फिल्टर करून त्याचा उपयोग सांडपाण्यासाठी करता येउ शकतो "चेंबूर इथल्या "मैसूर हौसिंग को ऑ. सोसायटीत" हा प्रकल्प बरयाच वर्षापासून यशस्वी पणे राबवल्या जातोय .

               पाऊस नियमित यावा या साठी वृक्ष संवर्धन हि संकल्पना राबवल्या जातेय पण घरगुती वृक्ष वाढीवर भर न देता जंगलातली अवैध वृक्षतोड रोखणे आवश्यक आहे कारण घरातील वृक्ष लागवड ऐछ्चीक असते त्यावर कर लावला जातो पण जंगलात बिनधास्तपणे अवैध वृक्षतोड होते त्या कडे लक्ष दिल्या जात नाही शिवाय शहराबाहेर  रस्ता रुंदीकरणाच्या वेळेस जर झाड तोडले गेले तर त्याच्या मागे दुसरे झाड लावणे बंधनकार केले जात नाही  विशेष म्हणजे जंगलातील झाडे तोडल्यान ती ओसाड होतात आणि जंगली प्राणी शहरात शिरतात  ह्या वर्षी वाघाने{बिबट्या}कित्येक ठिकाणी शहरात शिरून धुमाकूळ घातला होता.

                पाण्याची शुद्धताही तितकीच महत्वाची आहे कित्येकदा पाणी गढूळ असत ,काही ठिकाणी पाण्यात नारू ,जंतू निघण्याचे प्रकार घडतात मागे यवतमाळ येथील "सायखेडा धरण"व काही गावात फ्लोराईड युक्त दुषित पाणी पुरवठ्याने तिथल्या लोकांची हाडे व दात खराब झाले होते म्हणूनच पाणी पुरवठयासाठी योग्य नियोजन पावसाळा येण्यापूर्वी करणे आवश्यक आहे नवीन वस्त्यांमध्ये पाणीटाक्या बांधून नळाद्वारे पाणी सोडण्याची सोय करावी कारण नियमित नळ कनेक्शन असणारयांच पाणी कपात करून त्यांना दिल जात तर काही जण मधेच जलवाहिनी फोडून तिथूनच पाणी भरतात त्या मुळेही पाणी कमी फोर्सने व थेंब,थेंब येते शिवाय रखडलेले प्रकल्प सुरु करणे ,नदीकाठी बंधारा बांधून नदीतला गाळ पावसाळ्या पूर्वी साफ करणही  आवश्यक आहेच 

वट पोर्णिमा आधुनिक दृष्टीकोनातून

                  उन्हाच्या  चटक्यान भाजलेली धरणी पावसाच्या आगमनान बहरते,हिरवाईन सजते .धरित्री सोबतच आपल्या असंख्य पारंब्याचा भार सोसत वडाच झाडही हिरवगार होत अशा ह्या निसर्गरम्य वातावरणात नटलेल्या सजलेल्या गृहिणी जन्मोजन्मी हाच पती मिळावा म्हणून वडाला दोरा गुंडाळत १०८ फेरया मारत गर्दीत,रेटारेटीत आपल पूजेच ताट आणि आपला तोल सावरत वडाची पूजा करतात, एकमेकींची ओटी भरतात दरवर्षी वट पौर्णिमेला दिसणार हे दृश्य पाहून लहानपणापासून आजतागायत मला अनेक प्रश्न पडतात आणि माझ्या सारख्या अनेकांनाही. सात जन्म तोच पती कसा काय मिळेल?

            एकतर पुनर्जन्म आहे कि नाही हे सिद्ध व्हायचय आणि समजा तो गृहीत धरला तर पुरुष आणि स्त्री हे पुन्हा स्त्री आणि पुरुष म्हणूनच जन्माला यायला हवे तेही एकाच कालखंडात म्हणजेच त्यांचा जन्म मरणाचा काल एकच हवा शिवाय त्यांची नातीही एकमेकांची आई,मुलगी,भाऊ बहीण,वडील अस होता कामा नये आणी सर्वात महत्वाच म्हणजे सात जन्मातला हा जन्म कोणता? कि प्रत्येक जन्मात सात जन्माच बुकिंग?आणि मग जन्म मरणाच्या फेरयातून मुक्तीच काय? बुद्धीच्या कसोटीवर ह्या प्रश्नाची उत्तरे शोधल्यास त्यातला फोलपणा लक्षात आल्यावाचून राहत नाही आणि मुख्य म्हणजे आताच्या समानतेच्या युगात बायकांनीच पतीसाठी हा उपवास का करावा? नवरयाने का नाही? ह्या प्रश्नाचं उत्तर शोधण्यासाठी मी काही जणांच्या प्रतिक्रिया घेतल्या तेव्हा अनेकांना ह्यातला फोलपणा जाणवला काहींनी म्हटलं मी हिलाच सांगितलं कि तूच हा उपवास करू नको तर काहीजणांनी बायकोसोबत उपवास करायची तयारी दाखवली पण पूजा करण त्यांन पटत नव्हत कॉलेज मध्ये Zoology शिकत असताना आमचे लेक्चरर [हेड ऑफ डीपार्टमेंट ]आम्हाला वडाच्या झाडाची वैज्ञानिक माहिती सांगताना पुजेमागची अंधश्रद्धा समजावीत पर्यावरणाचा समतोल राखण्यासाठी आणि निसर्ग सानिद्यातून ह्या पूजेचा उगम झाला.
            कलकत्त्यातील वडाच झाड आशियातील सर्वात मोठे व ४ एकरात पसरलेले असून अजूनही वाढतच आहे.काही कारणास्तव त्याचा काही भाग कापावा लागला होता त्याच्या घेराभोवती ३३० मीटर लांबीचा रस्ता बांधलाय.गुजरात मध्ये नर्मदा नदीपात्रा जवळील वडाच्या झाडाचा घेर देखील खूप मोठा असून साताऱ्याच्या म्हसवे इथल वडाच झाड अडीच एकरात पसरलंय वडाच्या पारंब्या जमिनीत घुसून तिथूनच झाड उगवते. वडाच्या झाडातून खूप जास्त प्रमाणात प्राणवायू बाहेर सोडल्या जातो वडाच्या झाडाचा विस्तार खूप दूरवर पसरतो ,त्यात पाणी धरून ठेवण्याची क्षमताही खूप असते त्याच्या भल्यामोठया झाडाखाली पांथस्थांना थंडावा  व विश्रांती मिळते वडाच झाड औषधीयुक्त आहे त्याची साल,पाने ,चिक ,पारंब्या ,अंकुर त्वचारोगावर ,दंतमंजनात ,केसवाढीसाठी आणि इतर कारणासाठी उपयोगी आहे म्हणूनच पूर्वजांनी त्याला पूजनीय केल पुढे त्याला सत्यवान सावित्रीच्या कथेच मिथक जोडल्या गेल सत्यवान सावित्री काही कारणास्तव जंगलात गेले असतील आणि सत्यवान झाडावरून खाली पडून बेशुद्ध पडला असेल आणि वडाच्या झाडातील जास्त प्रमाणात प्राणवायू बाहेर सोडण्याच्या गुणधर्मामुळे त्याची शुद्ध परत आली असेल दरम्यानच्या काळात सावित्रीन देवाचा धावा {यम }केला असेल आणि चातुर्याने वर मागितले असतील आणि योगायोगाने सत्यवान शुद्धीवर आला म्हणजेच जिवंत झाला कारण आजवर कोणीही मृत व्यक्ती जिवंत झाली नाही आणि होतही नाही त्या मुळे सावित्रीची वडाच्या झाडावर श्रद्धा बसली तिने वडाची पुजा केली आणि नंतर सावित्रीला लोकांनी देवीपद बहाल केल आणि बायकांनी वडासोबत तिचीही पूजा करण सुरु केल.

                    पूर्वी बायकांच जग घरापुरत मर्यादित होत तेव्हा अशा पूजेच्या निमित्याने त्यांना चार घटका मोकळीक मिळायची सुखदुखा:ची देवाण ,घेवाण व्हायची पण आज बायका शिक्षणाच्या , नोकरीच्या निमित्याने देशाबाहेर परदेशात जाताहेत मोबाइल,इन्टरनेट वरून ती संवाद साधतेय. पुर्वीच्या निष्ठा ,मुल्य आता बदललीत अशा वेळेस अशा पूजेसाठी तिला वेळ मिळत नाही शिवाय बुद्धीच्या कसोटीवर तिला हे पटत नाही पण उगाचच कराव लागत म्हणून ती हे व्रत कसबस उरकते कधी बाजारातून वडाची फांदी आणुन तर कधी वडाच बोन्साय पूजेसाठी वापरून ती हि पुजा उरकते .अशा वेळेस प्रश्न पडतो हा अट्टाहास कश्यासाठी ?शिवाय सद्या मालीकांमधून असे सण दाखवले जाताहेत बायका त्यांच अंधानुकरण करतात मालिका वाल्यांच पाऊल काळाच्या मागे पडतंय प्रत्यक्षात  मालिकेतल जग हे आभासी असत. मालिकेतील अभिनेत्री शुटींग संपताच आपल्या आधुनिक जगात वावरते.

             सावित्रीची जी गोष्ट वर्षानुवर्षे सांगितल्या जातेय त्यात तिने दाखवलेल्या अतुलनीय अशा धैर्याची तिच्या पतीवरील एकनिष्ठ प्रेमाची आणि अशा कठीण प्रसंगी कोणाचीही वाट न पाहता आलेल्या प्रसंगाला र्धैर्यान चातुर्यान तोंड देण्याची वृत्ती दिसून येते शिवाय आपल्या पतीला प्रत्यक्ष यमाच्या तावडीतून सही,सलामत परत आणण्याचा तिचा निश्चय वाखाणण्याजोगा आहे आज गरज आहे ती सावित्रीचे हे सर्व गुण अंधश्रद्धा न बाळगता आत्मसात करण्याची.
         काहीजण दारू पिऊन बायकोला बडवतात तिचेच पैसे घेऊन दारू पितात ,तिला घराबाहेर हाकलतात अशा वेळेस त्या बायकांनी कशासाठी पूजा करावी ? उलट सावित्रीन सत्यवानाला जस मृत्युच्या दाढेतून परत आणल तस व्यसनाच्या जाळ्यातून त्याला बाहेर काढण्याची गरज असते उच्चभ्रू उच्च विद्याविभूषित समाजाच उदाहरण घ्यायचं झाल्यास अजूनही किती स्त्रीयांना मानानं वागवल जात दररोज हुंड्यासाठी बळी घेतल्याच्या बातम्या येतातच हुंड्यासाठी डॉक्टर ,इंजिनिअर किंवा तत्सम उच्चशिक्षित तरुणीचा बळी जातो तेव्हा नवल वाटत कारण हे अत्त्याचार करणारेही उच्च शिक्षित असतात अशा वेळेस गरज असते ती सावित्रीच्या धारीष्ट्याची ,निडरतेन अन्यायाचा प्रतिकार करण्याची कथेतल्या सावित्रीन जसा न घाबरता यमाशी संवाद साधला आणि यश मिळवल तो गुण घेण्याची केवळ उपवास आणि पूजा करून चालत नाही तर त्या सोबत सावित्रीचे आणि वडाचे गुण आत्मसात करण्याची गरज आहे .

यवतमाळ येथील सिलिंडरसची अवस्था खराब

                          यवतमाळ येथे सध्या ग्राहकानां वितरीत करण्यात येणाऱ्या सिलिंडरची अवस्था खराब असून सिलिंडर रंग उडालेले,चपटलेले,धुळीने माखलेले असे असून काही सिलिंडर च्या वरची रिंग थोडीशी तुटलेल्या अवस्थेत आहे असे  सिलिंडर लोकांच्या जीवाला घातक असतात मागे यवतमाळात सिलींडरचा स्फोट झाल्याची घटना  घडली  असून देखील असे सिलिंडर वितरीत केल्या जात आहेत तरी संबंधितानी ह्या कडे लक्ष देवून लोकांना चांगले सिलिंडर देण्याची सोय करावी व खराब अवस्थेतील सिलिंडरस कंपनीने  परत घ्यावेत .नागरिकांनी तक्रार केल्यास सिलिंडर बदलून देऊ असे सांगून प्रत्यक्षात मात्र बदलवून दिल्या जात नाही.काही वेळेस गाडीत चांगले सिलिंडर असूनही ते न देता खराब स्थितीतलेच सिलिंडर घ्या नाहीतर नका घेवू अशी उत्तरे मिळतात काही ग्राहकांची सिलिंडरच्या वजना बाबतही तक्रार असते पण आता पेट्रोलीयम व नैसर्गिक वायू मंत्रालय खात्यामार्फत एक जाहिरात प्रसिद्ध करण्यात आली असून आपण घेत असलेल्या सिलिंडरचे वजन आलेल्या कर्मच्यारयांना करून देणे बंधनकारक असून ते वजन १५ किलो किंव्हा १४. ५०किलो एव्हढे असायला हवे जर ते कमी असल्यास खालील वेब साईट वर तक्रार नोंदवता येईल
www.ebharatgas.com , www.indane.co.in ,www.hpgas.com.

.

                   Gas सिलेंडरची खराब अवस्था ,वरची रिंग तुटण्याच्या अवस्थेत

विशेष म्हणजे घरगुती सिलिंडर ढाबा व्यावसाईक ,हॉटेल व Gas गिझर साठी देण्यात येतात त्या मुळे घरगुती वापरासाठी सिलिंडर कमी पडतात व ते उशिराने मिळतात या उलट Gas गिझर वापरणाऱ्यांना मात्र ते लगेचच जास्त किमतीत मिळतात असे एकाने खाजगीत सांगितले तरी ह्याची चौकशी व्हावी व Gas  गिझर साठी घरगुती Gas Cylinder  वापरण्यावर बंदी आणावी.