नासाचे माजी अंतराळवीरव जुळे भाऊ Mark Kelly व अंतराळवीर Scott Kelly एकत्र -फोटो -नासा संस्था
नासा संस्था -11 एप्रिल
अंतराळवीर जेव्हा अंतराळातील झिरो ग्रॅव्हिटी मध्ये राहून संशोधन करतात तेव्हा त्यांच्या शारीरिक आणि मानसिक परिस्थितीत काय बदल होतात त्यांचे शरीर तेथील विपरीत परिस्थितीला कसा प्रतिसाद देते ह्यावर शास्त्रज्ञ सतत संशोधन करत असतात अंतराळवीर तीन महिने किंवा सहा महिने स्थानकात राहून पृथ्वीवर परततात तेव्हा त्यांच्यातील बदल शास्त्रज्ञ जाणून घेतात पण ह्या पेक्षा जास्त काळ अंतराळातील झिरो ग्रॅव्हीटीत राहिल्यावर त्या वातावरणात तग धरून राहताना प्रतिकार करण्याची शक्ती शरीरात कशी निर्माण होते त्या वेळेसच्या तेथील वातावरणाचा शरीरावर विशेषतः पेशीवर कसा परिणाम होतो त्यांच्या संरचनेत काय बदल होतात जेनेटिक बदल होतात का ? ह्या प्रश्नांची उत्तरे शोधण्यासाठी शास्त्रज्ञ प्रयत्नशील आहेत
म्हणूनच ह्या प्रयोगासाठी अंतराळस्थानकात एक वर्ष वास्तव्य केलेले अंतराळवीर Scott Kelly ह्यांची निवड करण्यात आली होती कारण Scott Kelly हे जुळे आहेत त्यांचा जुळा भाऊ Mark Kelly ह्यांना देखील ह्या संशोधनात सहभागी करण्यात आले होते
दोघांची शारीरिक रचना सारखी असल्याने Scott Kelly अंतराळात असताना त्यांच्यात आणि Mark Kelly ह्याच्या पृथ्वीवरील वास्तव्यात त्यांच्या शरीरात काय बदल होतात ह्याचे निरीक्षण नोंदवण्यात आले त्या साठी स्थानकातील वास्तव्यादरम्यान काही मेडिकल सॅम्पल्स गोळा केले गेले,डोळे,हाडातील बदलांचे तसेच रक्तातील बदलांचे निरीक्षण नोंदवल्या गेले आणि पृथ्वीवर परतल्यावर ह्या नमुन्यांचे संशोधन करण्यात आले आता त्याचा संशोधित निष्कर्ष नासा संस्थेने जाहीर केला आहे
अंतराळवीर Scott Kelly तीन वर्षांपूर्वी 27 मार्च 2015ला स्थानकात राहायला गेले आणि मार्च 2016 मध्ये पृथ्वीवर परतले त्यांनी 340 दिवस म्हणजे जवळपास वर्षभर अंतराळस्थानकातील झिरो ग्रॅव्हिटी मध्ये वास्तव्य केले होते
त्यांच्या शरीरातील पांढऱ्या पेशीतील Genes मधील Chromosomes मध्ये तेथील वातावरणाचा परिणाम झाला आणि त्यांच्या संरचनेत बदल झाल्याचे शास्त्रज्ञांच्या लक्षात आले आहे
Scott Kelly ह्यांच्या शरीरातील काही पांढऱ्या पेशीतील Genes मधील chromosomesचा आकार लांबला होता तर काही chromosomes break होऊन damage झाले होते हे बदल W.B.C मधल्याGenesमधील chromosomes च्या शेवटच्या टोकाला असलेल्या Telomere मध्ये झाले होते पण पृथ्वीवर परतल्यानंतर त्यांचा आकार सहा महिन्यात पुन्हा पूर्ववत झाला पण त्यांचा भाऊ Mark Kelly ह्यांच्या शरीरातील पेशीत मात्र काहीच बदल जाणवला नाही त्या मुळे अंतराळात मानवी शरीरातील पेशीमध्ये बदल होतात असा निष्कर्ष शास्त्रज्ञांनी संशोधनाअंती काढला आहे W.B.C. मधील Genes मधील Telomere मध्ये जर काही कारणाने Chromosomes मध्ये बदल झाला किंवा Chromosomes break झाले तर त्यांना पुन्हा जोडण्याची क्षमता असते हा भाग तुटला तरीही त्याचे भाग पेशीत सुरक्षित राहतात आणि पुन्हा एकत्र येऊन जोडले जातात पण काही Genes मात्र पुन्हा पूर्वस्थितीत आले नाहीत त्यांचे प्रमाण अत्यल्प असले तरी शास्त्रज्ञांना चिंतीत करणारे आहे
अंतराळस्थानकातील झिरो ग्रॅव्हीटीतील रेडिएशन चाही शरीरातील प्रतिकार शक्तीवर परिणाम झाला त्यांचे वजन कमी झाले त्यांच्या शरीरातील रक्तात vitamins ची कमतरता जाणवली विशेषतः B vitamin ,हाडांमध्ये ठिसूळता जाणवली व्यायामाअभावी आणि सतत तरंगत्या अवस्थेत राहिल्यामुळे अंतराळवीरांना हि समस्या जाणवते त्यांच्या दृष्टीवरही परिणाम होतो काही दिवस ते चालणेही विसरतात
Scott Kelly ह्यांच्यात झालेले काही अनुवांशिक बदल व स्मृतीसंबंधित झालेले बदल मात्र पूर्ववत झाले नाहीत हीच गोष्ट शास्त्रज्ञांना चिंतीत करणारी आहे कारण ह्या संशोधनाचा उपयोग आगामी दूरवरच्या अंतराळ मोहिमांसाठी विशेषतः मंगळमोहिमेसाठी आणि तिथल्या दीर्घ काळाच्या अंतराळ निवासासाठी होणार आहे आणि आता तो सुरक्षित होईल कि नाही ? ह्याचा विचार शास्त्रज्ञ करत असले तरीही लवकरच ह्या समस्येवर ताबा मिळवता येईल अशी आशा त्यांना वाटतेय
Scott Kelly ह्याची प्रतिकार क्षमता मात्र पूर्ववत झाली आहे त्यांच्या शरीरात काही हानिकारक बॅक्टेरियांचाही प्रवेश झाला होता ह्या संशोधनासाठी दहा शास्त्रज्ञांच्या टीमची निवड करण्यात आली होती आणि 27 महिन्यांच्या काळातील माहिती गोळा करून त्यावर संशोधन करण्यात आले शास्त्रज्ञांच्या मते हा निष्कर्ष इंटरेस्टिंग,आश्चर्यकारक आणि आशादायक आहे
55 वर्षीय Scott Kelly हे अमेरिकन नौसेनेत कॅप्टन होते ते आणि त्यांचे जुळे भाऊ Mark Kelly ह्या दोघांची 1995साली नासा संस्थेत निवड झाली त्या नंतर ते अंतराळवीर झाले नासाच्या अंतराळ मोहीम 43-44 व 45-46ह्या अंतराळ मोहिमेअंतर्गत ते स्थानकात राहायला गेले आणि एक वर्षांच्या वास्तव्यानंतर पृथ्वीवर परतले आणि त्यांनी रिटार्डमेंट घेऊन संशोधनाचे काम सुरु ठेवले
त्यांच्या वीस वर्षांच्या अंतराळ कारकिर्दीत ते चार वेळा स्थानकात राहायला गेले व त्या दरम्यान त्यांनी 520दिवस स्थानकात वास्तव्य केले एक वर्षांच्या सलग स्थानकातील वास्तव्यादरम्यान ते म्हणाले होते कि",ती माझ्यासाठी सुवर्णसंधी होती! सुंदर पर्वणी होती!रोजचा दिवस म्हणजे एक नव आव्हान होत नेव्हीतल्या आणि नासातल्या अनुभवाचा मला फायदा झाला एक वर्ष राहण्याच अतुलनीय व अलौकिक काम करण्याची सुवर्णसंधी मिळाली आणि आमची बौद्धिक क्षमता आणि पात्रता सिद्ध करण्याची सुद्धा ! हे संशोधन आता आगामी मंगळ मोहिमेसाठी उपयुक्त ठरेल!"
स्थानकातील veggie चेंबर मध्ये Scott Kelly ह्यांनी देखभाल करून उगवलेले लेट्युसचे फुल
त्यांच्या स्थानकातील वास्तव्यादरम्यान त्यांनी तिथल्या veggie प्रोजेक्ट मध्ये उत्साहाने सहभाग नोंदवून तिथल्या चेंबर मध्ये लेट्युस आणि झिनियाची फुले उगवून दाखवली आणि त्याचे फोटोही तात्काळ पृथ्वीवर पाठवले त्यांच्या खेळकर आणि मिस्कील स्वभावामुळे निर्माण झालेले आनंदी क्षण टिपून त्यांनी चाहत्यांशी शेअर केले त्यांनी जवळपास 700 फोटो काढून पृथ्वीवर पाठवले होते
अंतराळात Space Walk करताना सेल्फी काढताना अंतराळवीर Scott केली
शिवाय स्थानकाच्या दुरुस्तीसाठी तीन वेळा स्पेसवॉकही केला आणि एकदा तीन तास सोळा मिनिटांचा स्पेसवॉक करून रेकॉर्ड करत त्यांचा सेल्फीही पृथ्वीवर पाठवला होता
(Scott Kelly संबंधित बातम्या ह्याच ब्लॉगवर वाचा )
